Psychologia niejedno ma imię – topowe zawody „speców od ludzi”

Mój kolejny wpis (już po raz kolejny!) inspiruje tzw. „samo życie” – najróżniejsze tematy, podsuwane mi przez co bardziej dociekliwych, bliższych i dalszych znajomych (którym bardzo dziękuję za wszelkie pomysły). Ostatnio zwrócono moją uwagę na popularność różnego rodzaju psychologicznych, terapeutycznych lub psychiatrycznych anty-nurtów; które ja – jako zwolenniczka akademickiego podejścia naukowego oraz zaangażowanej, solidnej praktyki – obserwuję z niejakim zdumieniem. Wydaje mi się, że najczęściej fascynują się nimi osoby, które (niestety) miały okazję do powierzchownych tudzież przykrych doświadczeń zarówno z dziedziną, jak i ludźmi się nią zajmującymi…

Bo – jak każdy wolny zawód – psychologia jest obciążona ryzykiem spotkania z lepszym lub gorszym fachowcem: zwykłym rzemieślnikiem, wyrobnikiem albo też artystą czy mistrzem; wcale nie jest łatwo ustrzec się relacji nawiązanej z kimś, kto w ogóle nie powinien się zajmować się pracą związaną z kontaktem z ludźmi. W Polsce brak jest odgórnego prawa, regulującego wykonywanie tego zawodu (z wyjątkiem różnych kodeksów etycznych czy wewnętrznych ustaleń); z kolei różnorodność podejść, nurtów i gałęzi każdego może każdego przyprawić o zawrót głowy. Jednak – podobnie jak w przypadku innych tego typu zawodów – i tutaj możemy liczyć na tzw. regulację rynkową. W psychologii także liczy się skuteczność i zadowolenie klientów. Warto zatem mieć pojęcie, jak weryfikować różnego rodzaju fachowców; czego się po nich spodziewać, czego od nich wymagać, ale także jak wybrać specjalistę odpowiednio do swoich potrzeb…

Warto zacząć od tego, że nazwy zawodów związanych z pomaganiem ludziom, które pojawiły się u nas stosunkowo niedawno – takie jak trener czy coach – nie oznaczają tego samego i opisują fachowców realizujących zupełnie inne zadania. Podobnie jak nie każdy psycholog jest terapeutą, a nie każdy terapeuta musi być psychologiem (z kierunkowym wykształceniem). Przybliżając nieco temat: terapeuta pracuje najczęściej nad przeszłością, zajmując się zgłaszanymi problemami, a prowadzona przez niego terapia ukierunkowana jest głównie na odnalezienie przyczyn ich powstania. Terapia ma na celu usunięcie barier, dysfunkcji, dyskomfortu lub bólu, które dają negatywne objawy w postaci stresów, lęków, niepokoju, napięcia, depresji itp. Terapeuta jest zatem osobą, która pomoże uporać się z niechcianymi zachowaniami, myślami i emocjami, które uniemożliwiają nasze funkcjonowanie, nawiązywanie dobrych relacji z innymi i w znaczącym stopniu ograniczają naszą możliwość czerpania radości z życia. Kiedy zatem powinniśmy udać się to terapeuty? Kiedy czujemy, że życie straciło sens, że nic nam nie wychodzi w życiu, niewiele rozumiemy z tego, co czujemy i co się wokół nas dzieje; kiedy potrzebujemy kogoś, kto pomoże nam się „poskładać”, „stanąć na nogi”, wydostać się z dołka; kogoś, kto pomoże nam w naszych trudnych zmaganiach z samym sobą.

Zgoła inne podejście reprezentuje coaching. Coaching jest prostą i efektywną metodą rozwoju osobistego, którego celem jest poprawienie jakości życia, głównie poprzez odkrywanie indywidualnego potencjału, uświadamianie nam naszych możliwości, wzmacnianie naszych mocnych stron, podniesienie kompetencji i poszerzenie świadomości.
Coaching zajmuje się teraźniejszością oraz zwiększeniem efektywności w przyszłości. Z coachingu korzystają osoby, które nie odczuwają braków i dyskomfortu w życiu, ale chcą wzmocnić pozytywne efekty swoich działań, chcą dotrzeć do swoich talentów oraz realizować wyznaczone cele i osiągać upragnione rezultaty (zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym). Moda na coaching przyszła do nas ze Stanów Zjednoczonych, gdzie coach (w dosłownym tłumaczeniu z ang. „trener”) motywuje drużynę sportową, by osiągała wyznaczony cel i zwycięstwo w meczu lub rywalizacji sportowej.
Co więcej, coach raczej współpracuje niż tylko pracuje z klientem. W partnerskiej relacji coachingowej to klient jest ekspertem na temat samego siebie – coach jedynie wspiera i pomaga nam w osobistych odkryciach, najczęściej poprzez aktywne słuchanie i stawianie odpowiednich pytań, doprowadzając nas do samodzielnego znalezienia odpowiedzi i wypracowania własnych rozwiązań.  Coach nie będzie dawał nam rad, nie będzie przekazywał nam swojej wiedzy – będzie się przede wszystkim starał zwrócić uwagę na nasze zasoby,  dostępne możliwości, a nie na przeszkody, braki, ograniczenia. Efektem takiej pracy jest wspólne opracowanie planu zmian na lepsze.

Coach może pracować ze swoim klientem praktycznie nad wszystkimi obszarami życia i nad każdym rodzajem relacji. Wyróżnia się jednak pewne charakterystyczne rodzaje prowadzonego coachingu, z czego najpopularniejszym jest podział na life coaching i business coaching. Life (personal) coaching  to proces coachingu dotyczący życia osobistego. Ma on bardzo szerokie zastosowanie, głownie dlatego, że w dzisiejszym świecie bardzo trudno jest oddzielić od siebie sferę zawodową i pozazawodową: te obszary są od siebie mocno zależne, najczęściej przenikają się i wzajemnie uzupełniają. Business coaching (coaching biznesowy) to z kolei proces coachingu dotyczący pracy, biznesu osoby coachowanej lub firmy klienta. W nurcie business coachingu proponowanych jest wiele rodzajów coachingu, w zależności od odbiorcy i tematu pracy, np. coaching kariery (career coaching)  – propozycja dla osób, które chcą  świadome kierować własnym rozwojem zawodowym i karierą, lub szukają wsparcia w ramach zmian związanych z pracą, awansem lub ścieżką kariery; coaching menedżerski (executive coaching) najczęściej przeznaczony jest dla kadry zarządzającej lub dla osób przygotowujących się do objęcia zadań związanych z zarządzaniem.

Z angielskiego w dosłownym tłumaczeniu „coach” znaczy „trener”– stąd pewnie biorą się wątpliwości, na ile oba pojęcia oznaczają ten sam zawód; tym bardziej, że wszystkie podejmowane przez trenera i coacha działania mają zasadniczo ten sam, nadrzędny cel: rozwój kompetencji zawodowych czy społecznych odbiorcy. Zawód trenera nie jest jednak jednoznaczny z zawodem coacha – różnica polega na wykorzystywanych narzędziach i odmiennej metodyce.
Trenerem nazywa się osobę prowadzącą szkolenie, którego rolą jest głównie transfer wiedzy, doskonalenie odpowiednich umiejętności i zachowań uczestników szkolenia. Trener  – w przeciwieństwie do coacha  – przekazuje specjalistyczną wiedzę merytoryczną, daje wskazówki, rady i czasem modeluje zachowania. Dzieje się to najczęściej podczas treningów, które odbywają się zgodnie z założonym planem i realizują z góry ustalony program szkolenia (słowo „szkoleniowiec” jest coraz rzadziej używane – trąci myszką; jego współczesnym, językowym synonimem jest „trener”).

Inny jest też rodzaj nawiązywanej relacji, która w trakcie szkolenia przybiera formę „nauczyciel – uczeń”. W przypadku trenera trudno mówić o nawiązywaniu jakieś specjalnej więzi pomiędzy uczestnikami a prowadzącym zajęcia. Trener nastawiony jest najczęściej na pracę z grupą – jego rolą jest dbać o taką atmosferę i komunikację w grupie, która w największym stopniu będzie sprzyjać realizacji założonych celów szkoleniowych. Dzięki szkoleniu i pracy z trenerem, uczestnicy powinni nabyć taką wiedzę i takie umiejętności, które pozwolą im uporać się z konkretnymi problemami i stawianymi przed nimi wyzwaniami.

Z coachingiem i treningiem często kojarzony jest też mentoring, którego istotą jest dzielenie się doświadczeniem i wiedzą. Jego wyjątkowość polega na nawiązaniu relacji rodzaju „uczeń – mistrz”, w której to uczeń bierze przykład i naśladuje swojego mentora oraz wykorzystuje gotowe, wypracowane przez niego na bazie własnych doświadczeń, skuteczne narzędzia. Mentoring najczęściej dotyczy relacji pomiędzy nowym pracownikiem a osobą wdrażającą.

Przy okazji, warto też wspomnieć o osobie doradcy – specjalisty w swojej dziedzinie, którego zadaniem jest udzielanie porad i przedstawianie gotowych rozwiązań. Ich zastosowanie powinno przynieść oczekiwany i pozytywny skutek dla klienta – osoby zgłaszającej brak zadowolenia z efektów swoich działań (lub ich braku), na gruncie zawodowym bądź osobistym. Dzięki usługom doradczym, powinniśmy zacząć lepiej sobie radzić w jakiejś konkretnej sferze lub uporać się z określonym, frustrującym problemem.

Konsultant natomiast diagnozuje problem, a następnie prezentuje i/lub wdraża gotowe rozwiązania, które powstają w oparciu o jego ekspercką wiedzę i bogate, praktyczne doświadczenie. Konsulting stosowany jest głównie w biznesie – ma wspomagać rozwój firm, zespołów, procesów, a jego celem jest poprawa skuteczności organizacji i sytuacji firmy jako całości.

W rozpędzonym świecie, w którym jedynie zmiana będzie pewna, wymagania odnośnie naszej wydajności, elastyczności i kreatywności będą rosnąć; przy tym pragnienia coraz lepszego, satysfakcjonującego i harmonijnego życia bez zbędnych stresów i napięć również będzie nam stale towarzyszyć. Zmuszani do coraz bardziej efektywnego funkcjonowania w coraz bardziej skomplikowanej rzeczywistości pełnej konfliktów, sprzecznych oczekiwań, trudnych relacji i problemów codzienności, coraz bardziej świadomie będziemy poszukiwać profesjonalnego wsparcia psychologicznego, zatem zapotrzebowanie na (dobre!) usługi psychologiczne będzie wzrastać. Być może, wizyta u psychologa wkrótce będzie nosiła znamiona takiej normalności dbania o siebie, jak zwykła wizyta u fryzjera czy kosmetyczki…

Wykorzystane materiały:
•     Co to jest coaching?, Jolanta Suchłabowicz, www.kadry.nf.pl
•    Trener nie równa się coach, Agnieszka Przybysz, www.trenerbiznesu.pl
•    W pigułce: czym jest coaching,  Agnieszka Przybysz, www.karieramanagera.pl
•    Jaka jest różnica między coachingiem a … ?, www.ergocoaching.pl
•    Coaching a terapia, Kamila Pępiak – Kowalska, www.proficoaching.pl
•    grafiki: z pinterest.com